“Саусгоби сэндс” буруутай юу?

Гучин таван тэрбумын татвараас зайлсхийсэн гэх хэргээр буруутгагдаж, Монголын шүүхээс  таван жил 10 сарын хорих ял сонссон “Саусгоби сэндс”-ийн гурван ажилтанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж уучлалт үзүүлэв.

Ингэснээрээ гадаад ертөнцөд энэ нь сайн мессеж болон хүрч байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй. Гэвч, иргэний хариуцагчийн хувьд  “Саусгоби сэндс” компанийнхан манай хууль хяналтныхны гаргасан шийдвэртэй санал нийлэхгүй хэвээр байна. Учир нь хууль хяналтныхны байгуулсан шинжээчдийн дүгнэлт хуудуудтай, тиймээс ч 35 тэрбум төгрөгийн хохирлыг барагдуулах шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах бололтой.

Анхлан мөнгө угаасан, авлига өгсөн гэх  тус компанийн асуудал  нь мөрдөн байцаалтын явцад тогтоогдоогүйгээр барахгүй эцэст нь  их хэмжээний татвараас зайлсхийсэн гэх хэрэг хүчээр тохож, шүүхээр шийдвэрлэсэн нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг  айлгах мессеж болон хүрсэн юм.

Гэхдээ, “Саусгоби сэндс” одоог хүртэл Монголын шүүхийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаатай холбоотойгоор “Яагаад” гэдэг асуулт зүй ёсоор тавигдаж байна. Энэ асуултад тэд юу гэж хариулж буйг сонирхуулъя.

Нэгдүгээрт, “Саусгоби сэндс”-ийн хэрэг дээр ажилласан шинжээчдийн дүгнэлт гаргахдаа бусад борлуулалтын орлогыг тайланд дутуу тусгасан байна. Тодруулбал, шинжээчид “Саусгоби сэндс” компанийн 683.2 сая төгрөгийн орлогыг дутуу тайлагнасан гэсэн  үндэслэлгүй дүгнэлт гэж үзэж байгаа юм байна.

 Өөрөөр хэлбэл,  371.6 сая төгрөгийг “Саусгоби сэндс“-ийн 2009 оны дөрөвдүгээр улирлын Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын (ААНОАТ) тайлангийн "албан татвар ногдох бусад орлого"-д оруулан тайлагнасан байдаг. Үүнийг шинжээчид шалгаж үзээгүй аж. Мөн 311.6 сая төгрөг нь тайлагнасан орлого бөгөөд шинжээчид компаниас гаргасан  тайлбар, нотлох баримтыг үл ойшоожээ.

Хоёрдугаарт, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг (АМНАТ) худалдан авагчаас авахаар тооцон авлагад бүртгэсэн боловч тайланд орлогоор аваагүй.  Тухайлбал, “Саусгоби сэндс”-ийн байгуулсан нүүрс борлуулах гэрээнүүдэд АМНАТ-ийг худалдан авагч хариуцна гэсэн заалт байхгүй. Гэтэл шинжээчид компанийн авлагыг 19,900,987,300 төгрөг хэмээн тооцжээ.

Ийм мөнгөн дүнтэй авлага байхгүй гэдгийг тус компанийнхан нотолж байна.  Шинжээчид шүүх хуралдааны явцад АМНАТ-ийг худалдан авагчаас нэмж авах заалт огт байхгүй болохыг хүлээсэн атлаа дүгнэлт нь хавтаст хэрэгт авагдсан өмнөх шинжээчдийн зохиосон хүснэгтийг үндэслэн буруу гаргасан гэж “Саусгоби сэндс” үзэж байгаа юм.

Гуравдугаарт, шинжээчид  311.6 сая төгрөгийн НӨАТ-ыг дутуу тайлагнасан хэмээн үзсэнийг Монголын шүүх үндэслэл болгон авч үзсэн. Гэтэл шинжээчдийн энэ дүгнэлт асуудалтай байсныг доорх тоо, баримт нотолж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл,  20.8 сая төгрөгийг доллараар бичсэн НӨАТ-ын падааныг худалдагч, худалдан авагч хоёр тал өөр өөр ханш ашиглаж тайлагнасныг шинжээчид үл ойшоон зөрчил гэж үзсэн байдаг.

Мөн 290.8 cая төгрөгийн хувьд шинжээчид хөндлөнгийн мэдээллээр нотлогдсон гэдэг боловч одоог хүртэл нотлох баримтаа үзүүлээгүй нь ямар нэгэн “но”-той дүгнэлт болохыг баталж байна гэж компанийн зүгээс үзэж буй.

Дөрөвдүгээрт, Монгол Улсын НӨАТ-ын тухай хуулиар акталж устгасан хөрөнгөд мөн мөнгөн хандивт татвар ногдуулдаггүй.  Үүнийг шинжээчид шүүх хуралдааны явцад хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Шинжээчдийн дүгнэлтэд дурдсан 34.6 тэрбум төгрөгийн бусдад үнэ төлбөргүй шилжүүлсэн бараа, ажил үйлчилгээ гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа учир нь,  ашиглах боломжгүй болсноос үүдэн данснаас хасч акталсан үндсэн хөрөнгө 32.9 тэрбум төгрөг.

Үүнд, шатсан экскаватор, ашиглах боломжгүй болсон дугуй, сэлбэг гэх мэт актлагдсан эсхүл шатаж, устаад ашиглах боломжгүй болсон хөрөнгө багтаж байгаа аж. Мөн орон нутгийн иргэд, байгууллагад өгч тусалж дэмжсэн хандив, тусламжийн мөнгөн дүн нь 1.5 тэрбум төгрөг болж байгаа юм байна. Үүнд, 100 хүүхдийн цэцэрлэг, хилийн боомтын ажиллагсадын амьдрах байр, орон нутагт худаг гаргах гэх мэт сайн санааны тусламж дэмжлэгүүд багтаж байгаа аж.

Тавдугаарт, Саусгоби сэндс ХХК-ийн толгой компаниас санхүүжилт хийсэн 693.9 сая ам.долларын ханшийн зөрүүний алдагдал болох 83.0 тэрбум төгрөгийг НББ-ийн тухай хуулийн 9.1, 9.2 болон 9.3-д “Санхүүгийн тайлан гаргахдаа гадаад валют, түүгээр илэрхийлсэн авлага, өр төлбөрийн үлдэгдэлийг Монголбанкнаас зарласан, тухайн өдрийн ханшийг үндэслэн төгрөгт шилжүүлж бүртгэнэ.” гэж заасны дагуу санхүүгийн тайландаа тусгасныг хуурамчаар өглөг өсгөсөн гэж шинжээчид илэрхий алдаатай дүгнэлт хийсэн гэж  үзэж байгаа юм байна.  

Уг ханшийн зөрүүний алдагдлыг татвар ногдуулах орлогоос хасаагүй нь Монгол Улсын Сангийн яамнаас баталсан “Санхүүгийн болон орлогын албан татварын тайлангийн үзүүлэлт хоорондын зөрүүг зохицуулах тайлан”-д тодорхой тусгасан байхад шинжээчид уг тайланг үл ойшоож дүгнэлт гаргасан нь манай улсад орж ирсэн, цаашид орж ирэх бүх гадаад хөрөнгө оруулагчдыг гэмт хэрэгт холбогдуулахуйц дэндүү хариуцлагагүй, буруу дүгнэлт болж байгаа юм.

Мөн толгой компани нь "Саусгоби сэндс "ХХК-ийн өмнөөс төлсөн цалин, даатгалын төлбөрийг өглөгт бүртгэснийг хуурамчаар өглөг үүсгэсэн гэж буруу дүгнэсэн нь Иргэний хуулийн үүргийн гүйцэтгэлийг гуравдагч этгээдийн өмнөөс хангаж өглөг, авлагын харилцаа үүсдэг бизнесийн энгийн харилцааг үгүйсгэсэн ташаа дүгнэлт болжээ.

Энэ мэтчилэнгээр шинжээчдийн үндэслэл муутай дүгнэлтүүдийг прокурор, шүүх гэмт хэргийн үндэслэл болгосныг “Саусгоби сэндс” эсэргүүцэж байгаа бөгөөд, хэрэв Монголчууд ийм дүгнэлтээр гадаадын хөрөнгө оруулагчдаа ялласан бол энэ нь Монголын хувьд хамгийн муу сигнал  болох юм. Хэрэв Монголчууд алт сандайлсан гуйлгачин хэвээрээ үлдэхийг хүсээгүй бол ядаж л үндэслэл муутай дүгнэлтээ эргээд харчихдаг байх хэрэгтэй. Энэ нь нийтлэл ч Б.Баабарын хэлсэн шиг улс орныхоо нэр хүндийг авардаггүй юмаа гэхэд ядаж л цайруулсан үйлдэл болох биз.

Ж.НЯМСҮРЭН