Жак Уэтерфорд: Монгол бол миний зүрх сэтгэлийн орон гэр, оюун санаа амран тайвшрах сайхан орон

- Зохиогчийн зөвшөөрөлтэй орчуулсан Ц.Батмөнх -

"Монгол орон бол миний оюун бодол дахь амар амгалангийн орон зай, миний зүрх сэтгэлийн орон гэр, миний оюун санаа амран тайвшрах тэр сайхан орон"
Шинэ номын тухай болоод түүний сэтгэлийн мухар дахь дурсамжийн талаар Nomadic Expeditions (Нүүдэлчин аялал компани) Зохиолч Жак Уэтерфордтой ярилцлага хийснийг толилуулж байна.

- Би 12 настай байхдаа Харолд Ламб-ийн бичсэн (Harold Lamb) Даян дэлхийн Эзэн хаан (Emperor of All Men) номыг уншаад өөрийн эрхгүй сэтгэл зүрхээрээ Монголын түүхэнд татагдаж эхэлсэн дээ. Удалгүй таван хошуу малын зурагтай монгол шуудангийн таван марк олж авсан. Хоёр марк нь хоёр бөхтэй тэмээний зурагтай, гурвалжин тамгатай. 

Бага насандаа Чингис хааны нутгаар говь талыг гатлан хоёр бөхтэй тэмээ унаад л гурвалжин тамгатай захиагаа шууданд хийхээр явж байна гэж хэмээн төсөөлөн боддог байлаа.

Монголын тухай юм бүхэн нь нэг л ангид, дур булаам сайхан санагддаг.

Их сургуульд байхдаа Монгол Улсын Их сургуульд суралцах боломжийг асуун хоёр ч удаа захиа бичин илгээсэн. Гэвч тухайн үед Америкийн Нэгдсэн Улсаас Монгол Улсыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөөгүй байсан тэр он цаг. Мөрөөдсөн аялал маань ямар ч боломжгүй болж, гэнэн бага насны хүсэл мөрөөдлөө хойш тавин амьдралын зам мөрөө хөөсөн дөө.

Харин 1990 онд Монгол орон нээлттэй болж, гэнэт бүх зүйл боломжтой болж эхэлсэн. Анх гэргийн хамт Монгол явахдаа түр хугацааны жирийн аялал хийгээд буцна даа гэсэн бодолтой байв. Шинээр хэл сурч, шинэ амьдрал эхлүүлэхэд тавь гарсан бидний хувьд оройтсон мэт санагддаг байж билээ.

Гэвч Монгол орон миний оюун санааг эзэмдэж, хүссэн бүхнээ ямартай ч бол хийхээр сэтгэл шулуудан эрс шийдвэр гаргасан билээ. Монгол орон зарим хүмүүсийн хувьд огт боломжгүй зүйлийг ч боломжтой болгоход ихээхэн тус нөлөөтэй газар.

- Монголын тухай, Чингис хааны тухай судалгаандаа та яагаад эргэн болсон бэ? Танд юу нөлөөлсөн бэ?

- Яг юу гэж хариулахаа үнэхээр мэддэг ч болоосой. Нэгэн утгаар зүйрлүүлэн хэлбэл, сүйт бүсгүйдээ хэрхэн анх хайрлан дурласан, тэр минь яаж инээмсэглэдэг байсан, түүний минь алиа хошин зан ааль, салхинд намирах торгон сэвлэг үс, түүний минь амьдралын хүсэл тэмүүлэл, дуу хөгжимд дурлан тэмүүлэх хүсэл нь ямар байсныг эргэн дурсахтай адилхан юм даа. Би хариултаа огт мэдэхгүй юм. Зарим нэг нь, магадгүй аль нь ч асуултын бүрэн төгс хариу болохгүй бол уу. Үүнтэй нэгэн адилаар Монголын тухайд би мэдэрдэг. Яагаад хайртай байдаг тухайд би олон зүйлийг нэрлэж чадна. Тал хээр нутаг, хоол унд, аялгуу хөгжим, монгол хүний алиа хошин зан, уулс толгод, говь хангай гээд...

Тийм ээ. Яг энэ бүхэн. Гэвч бас л аль нь ч энэ асуултын бүрэн дүүрэн хариу болохгүй. Хайрын гайхамшигт хүчийг энгийн хэдхэн өгүүлбэрээр, энгийн хэдхэн үгээр илэрхийлэхэд үнэхээр бэрх. Энэ бүхэн зүгээр л мэдрэмж. Бид амьдралдаа зөв хүнтэй учирснаа, зөв газраа олсноо мэдэрдэг. Монгол бол миний оюун бодол дахь амар амгалангийн орон зай, миний зүрх сэтгэлийн орон гэр, миний оюун санаа амран тайвшрах тэр сайхан орон.

- Та шинээр хэвлүүлсэн номондоо Чингис хааны шашны эрх чөлөөг хүндэтгэн хандахад оруулсан хувь нэмрийн тухайд голлон анхаарчээ. Та яагаад энэ өвөрмөц сэдвийг тусгайлан хөндөж сонгосон бэ?

- Миний гэргий Волкер Пийрс энэ сэдвийг надад зориулж сонгосон юм. Тэр маань миний өмнөх ном болох Өнөөгийн ертөнцийг үндэслэгч Чингис хаан номонд худалдаа наймаа, аян дайн, зүг чиг заагч луужин, хэвлэлийн машин, бууны дарь зэрэг техник технологийн хөгжил тархалтыг тайлбарлахад гол анхаарлаа хандуулсан тухайд мэдэрч мэддэг байсан. Тус номонд Чингис хааны Эзэнт гүрэн, Монголчуудын оюун санааны ертөнцийн хөдөлгөгч хүчийг тусган харуулж чадаагүй.

Чингис хааны үнэтэй хувь нэмэр бол материаллаг зүйлсийн арилжаа солилцооны төдий бус оюун санааны ертөнцөд дэх нөлөөлөл байсныг, энэ бүхнээрээ эх дэлхийн түүхэнд чухамхүү ямар том бэлэг өгснийг хэн ч танин мэдэж чадаагүй юм. 

Хань минь надад энэ номыг бичихийг хүсээд, “Чингис хаан ба Тэнгэр бурханы эрэл” гэж нэрлээрэй гэж захиж билээ. Түүний минь хувьд ч, миний хувьд ч, бид бүхний хувьд ч оюун санааны ертөнцийн ойлголтуудын тухайд бидний амьдрал гүн гүнзгий эрэл хайгуулаар дүүрэн юм. Тэрхүү оюун санааны ертөнц бүхий л зүйлсийг хэрхэн хамт багтаадаг, бидний орон зай ямархуу байх тухайд ч байнга эрэл хийдэг.

Магадгүй бид төгс төгөлдөр хариултыг хэзээ ч олохгүй хэдий ч эрэл хайгуул бол гарцаагүй бидний амьдралдаа хийх ёстой хамгийн чухал зүйл мөн.

- Чингис хааныг судлах тухайд танд өөр ямар санаа оноо байна бэ?

- Чингис хаан болон Хатдын нууц товчоо хоёр номоо гаргасны дараа би чимээгүй байж, хэрэгтэй зарим хүмүүст дуу хоолойгоо хүргэх чухал гэж бодсон. Монголын шинэ үеийн залуу судлаач нарын санаа бодлыг сонсон хүлээн авахыг илүүтэй бодож байв. Тэдний зарим нь Перс, Армен, Гүрж хэлээр буй судалгааны бүтээлийг Монгол хэл рүү хөрвүүлэхээр судлан суралцаж байгаа. Энэ хүмүүс миний хийж чадсанаас илүү ихийг бидэнд сургах байхаа гэж би боддог. Би ч тэднээс суралцана. Миний хувьд одоо сонсох цаг нь болсон.

- Чингис хааны тухайд бусдад залруулж хэлэхсэн гэж таны бодож явдаг, бусдын боддог хамгийн буруу ойлголт юу бэ?

- Чингис хаан болон Монголын эзэнт гүрний тухай буруу үзэл бодлыг өөрчлөхсөн гэж хүсч мөрөөддөг. Байлдан дагуулалтанд төвлөрөн Александр, Цезарийн эзэнт гүрний нэгэн адилаар оршиж байсан нь үнэн. Монголын Эзэнт гүрний түүх бол тал хээр шөнийн тэнгэрт харван одох гэрэлт оддын адил дэлхийн түүхэнд тодоос тод гялалзах, гайхамшигт нэгэн домог түүх юм. Зарим тохиолд барууны ертөнцийн хувьд Ази бол хүн төрөлхтөний соёлын өндөрлөгт гялалзан харагдах гэрэл гялбаа байсныг хүлээн зөвшөөрөхөд бэрхтэй байдаг. 

Зөв зорилготой аялал хийснээр бид цөмөөрөө нэгэн адил хүн төрөлхтөн шүү дээ гэдгийг бидэнд зааж сургадаг. Хүн төрөлхтөн бидний түүх бол бидний амьдралын нэгэн адил сайн сайхан, эрээн бараанаар холилдон сүлэгдсэн байдаг. Заримдаа бид өөрийн түүхийн эрээн барааныг түүхийн хуудаснаас баллан арилгаж, бусад ард түмний сайн сайхан түүхийг анзааралгүй орхиж, муу муухайг нь онцгойлон тодруулдаг. Сайн сайхан зүйлс нь хорон муу зүйлээсээ илүү жин дардаг байх дэлхий ертөнцийг бүтээх утгаар сайн муу бүхнийг хамтаар нь ойлгохыг бид үргэлж хичээдэг буюу өнөөгийн энэ дэлхийд жил сар улирах тоолонд энэхүү зорилго улам бүдгэрч буйн тул илүү ихээр хичээх нь туйлын чухал болж байна. 

Өнөөдөр бид дэлхий дахины ард түмэн хийгээд соёл ахуйтай технологиоор дамжуулан холбогдож байна. Интернет, зурагтаас сонирхолтой болоод ашиг тус болохуйц зүйлийг маш ихээр суралцаж байж болно, гэхдээ хүний оролцоо, хувь хүний туршлага мэдлэгийг хэзээ ч орлож чадахгүй хийсвэр зүйлээс суралцаж байна. Хүн нүд чихээрээ олж авч буй мэдээллийг гар хөлөө хөдөлгөн суралцаж болно шүү дээ. Аялан жуулчлал, хувь хүмүүсийн харилцаа бидэнд бүрэн дүүрэн туршлага мэдлэгийг өгч чадах юм. Үүнийг харж, үнэрлэж, амсаж, мэдэрч байж үнэнээр бид ойлгож эхлэнэ.

- Хэрвээ та хожмын тийм нэгэн аялагчтай Монголын тухай ярилцаж байна гэж бодвол юуг чухалчилан хэлэхсэн бол?

- Хүүхэд бага насандаа эргэн очиж, бид бүхний мэддэг бүх зүйлээс огт ялгаатай юмс зүйлд болоод хүмүүст хандахдаа нээлттэй байгаарай. Монголчууд болон Монгол орон бидний зааж сургадагаас хавьгүй илүү зүйлийг бидэнд заан сургаж чадахыг хараарай. Монголчуудын соёл иргэншил бидний амьдралын хэвшлээс илүүтэйгээр энэ дэлхийн зөв мөр замд ойрхон яваа шүү.

Зуун жилийн өмнө бидний орхиод гээчихсэн байгаа тэр мөр замаар Монголчууд өөр хоорондоо болоод, мал ахуйтайгаа, оюун санааны ертөнцдөө зөв зохицон амьдарч байгаа. Сурч судлахаар очиж, цэвэр цэнгэг агаараар гүнзгий амьсгалахдаа бэлэн байгаарай, нүдний өмнүүр үзэгдэн өнгөрөх бүх зүйлийг тод тунгалагаар хараарай, эх дэлхийг амар амгалан байлгахын тулд тэднээс юуг бид суралцаж болохыг чөлөөтэй сэтгэн бодоорой.

- Монголд өнгөрүүлсэн он жилүүд, судалгааны аялалын сэтгэлд хамгийн тааламжтай дурсамжаасаа хуваалцана уу?

- Сайхан дурсамж уу...

- Та Гурван тэмээ амралтын газарт амардаг байсан. Өөрийн таниж мэдсэн зүйлээ болон санаанд буусан дурсамжаасаа хуваалцана уу?

- Гэргий бид хоёр үр хүүхэд ач гучынхаа хамт, гадаад болон Монгол найз нөхдийн хамт Гурван тэмээ амралтын газар олонтаа амарч байсан. Бидний хувьд сайхан дурсамж гэвэл морь тэмээ унах, говиор зугаалах, нүүдэлчин ахуйгаас суралцах, хүүхэд багачуултай тоглоом тоглох гээд эхнэр бидэнд ихээхэн чухал ач холбогдолтой зүйлд залуу үеийнхэн дурлан сонирхож буйг ажиглан харах явдал байлаа.

Ханийнхаа амьдралын сүүлийн он жилүүдэд энэ бүхнийг хамтдаа хийж чадахаа больж, гэрийн үүдэнд нарны ивээлд хамтдаа сууж, хүмүний амьдралыг ажиглан, бидэнтэй учрах зочин гийчэдтэй золгон танилцаж амьдралын өдөр хоногуудаа гэргийн хамт өнгөрүүлж байж билээ. Гурван тэмээ амралтын газрын ажилтан залуус бидний гэр бүлийн гишүүн мэт болж, гэр орон, дурсамж мөрөөдлөө хуваалцан ярилцдаг байв.

Тэд цаг ямагт эхнэрийн минь тэргэнцэрийг буулган шатаар зөөхөд дуртайяа туслаж, хамтдаа хооллож, худгийн уснаас умдаалан зогсох мал сүргийг харуулахаар түүнийг минь зөөж өгдөгсөн. Үдэш оройн цагаар байнга шахуу биднийг тайвшруулахаар морин хуураа үүрэн морин хуурч ирж, өөр нэгэн хүн гэргийн минь гарыг атгаад, түүнд минь дуун бүүвэй аялаж өгдөгсөн.

Говийн оройн наран жаргах зугуухан агаад амар амгалан тэрхүү мөчид бидний нөхдийн эргэн тойронд амьдралын шинэ тойрог хөвөрдөгсөн.

Орчуулсан Ц.Батмөнх 

Эх сурвалж: http://www.nomadicexpeditions.com