Монголчууд ЯМАР хэрэглээгээ ТАНАСАН бэ?
Тасралтгүй өссөөр 1900 төгрөг рүү дөхөж байсан ам.долларын албан ханш өнгөрсөн сард буурч байсан ч эргээд өсч эхлээд байна.
Хэдийгээр манай улсын экспорт өсч байгаа ч ам.долларын гачигдал байсаар байна. Манай улс дахь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 70 орчим хувиар буурснаар төлбөрийн тэнцлийн хүндрэл үүсээд буй. Энэ нөхцөл байдал нь долларын ханшинд нөлөөлсөөр байна.
Ам.долларын дутагдалд орох үндсэн шалтгаан нь манай улсын импорт экспортоосоо давж гарсаар байгаа учраас төгрөгийн ханш чангарах боломж өгөхгүй байна.
Эдийн засгийн хүндрэлийн нөлөөгөөр импорт буурч байна. Харин экспорт нэмэгдэж байгаа ч ГШХО 70 буурсан нь долларын гачигдалд оруулсаар байна.
Тиймээс энэхүү хүндрэлээс гарахын тулд Монголчууд илүү их бүтээгдэхүүнийг экспортлох буюу ам.долларын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх, импортын хэрэгцээгээ багасах шаардлагатай байгааг эрх баригчид ч хэлж байсан билээ.
Огцом буюу 70 орчим хувиар буурсан ГХШО-ыг харуулбал:
ЭКСПОРТ 23 хувь ӨСӨВ
Сүүлийн жилүүдэд манай экспортын гол орлогыг бүрдүүлдэг байсан нүүрсний үнэ буусантай холбоотойгоор мөн нүүрсний төлбөрөө авч чадахгүй байгаагаас үүдэн экспортын орлогод сөрөг хандлагууд их байв. Харин энэ оноос "Оюу Толгой"-н зэсийн баяжмалын экспорт эрчимжиж орлого өсөхөд голлон нөлөөлсөн байгааг та хүснэгтээс харж болно.
Нүүрсний экспорт 2012, 2014 он харьцуулалт:
Экспорт: +457.1 сая $:
/2013 оны эхний зургаан сар, 2014 оны эхний зургаан сарын дүнг харьцуулсан дүн/
| 2014 | 2013 | Өөрчлөлт | ||
| Дүн | Хувь | |||
| 1. Ашигт малтмал | 2,144 | 1,763 | 381 | 22% |
| Чулуун нүүрс | 448 | 542 | -95 | -17% |
| Зэсийн баяжмал | 986 | 404 | 582 | 144% |
| Төмрийн хүдэр /баяжмал | 208 | 351 | -143 | -41% |
| Боловсруулаагүй нефть | 320 | 202 | 118 | 58% |
| Цайрын хүдэр ба баяжмал | 48 | 75 | -27 | -36% |
| Мөнгөжөөгүй алт | 90 | 135 | -46 | -34% |
| Жонш, лейцит, нефелинт | 30 | 36 | -5 | -15% |
| Молибдений хүдэр / баяжмал | 13 | 16 | -3 | -19% |
| 2. Ноос ноолуур | 202.7 | 159.3 | 43 | 27% |
| Ямааны угаасан ноолуур | 182 | 142 | 40.6 | 29% |
| Ямааны самнасан ноолуур | 20 | 18 | 2.8 | 16% |
| 3. Бусад | 134 | 102 | 33 | 32% |
| Нийт | 2,481 | 2,024 | 457.1 | 23% |
Харин ноос, ноолуурын экспортын орлого өнгөрсөн оноос дунджаар 27 хувиар өссөн байна. Ашигт малтмалын экспортын тухайд зэсийн баяжмал, боловсроогүй нефтийн орлогоос бусад нь өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулахад буурсан дүнтэй гарчээ.
Импорт 14 хувь БУУРАВ
Импорт 14 хувь буурахад голлон хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүний хэмжээ буурчээ. Үүнийг ГШХО-тай холбон тайлбарлаж болох юм.
Тодруулбал хамгийн их буурсан бүтээгдэхүүн нь машин, механик тоног төхөөрөмж байна.
Доорх хүснэгтээс харвал уул, уурхайн салбар дахь хөрөнгө оруулалт буурснаар машин, механик, тоног төхөөрөмжийн импорт буурсан. Үүнийг дагаад дизель түлш, А80 болон бусад нефтийн бүтээгдэхүүний эрэлт буурчээ.
Импорт: -434 сая $:
/2013 оны эхний зургаан сар, 2014 оны эхний зургаан сарын дүнг харьцуулсан дүн/
| 2014 | 2013 | Өөрчлөлт | ||
| Дүн | Хувь | |||
| Хэрэглээний бүтээгдэхүүн | 691 | 714 | -23 | -3% |
| Түргэн эдэлгээтэй | 362 | 349 | 13 | 4% |
| Хүнс | 251 | 250 | 1 | 0% |
| Эм, тариа | 39 | 36 | 3 | 9% |
| Бусад түргэн эдэлгээтэй бараа | 73 | 64 | 9 | 14% |
| Удаан эдэлгээтэй | 329 | 365 | -36 | -10% |
| Гутал, хувцас, цүнх | 27 | 24 | 4 | 15% |
| Гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, тавилга | 64 | 68 | -4 | -6% |
| Авто машин, сэлбэг | 199 | 242 | -44 | -18% |
| Бусад удаан эдэлгээтэй бараа | 39 | 31 | 8 | 26% |
| Хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүн | 1082 | 1466 | -384 | -26% |
| Машин, механик тоног төхөөрөмж | 609 | 1037 | -428 | -41% |
| Барилгын материал | 365 | 310 | 55 | 18% |
| Хөрөнгө оруулалтын бусад бараа | 108 | 119 | -11 | -9% |
| Аж үйлдвэрлэлийн орц | 316 | 240 | 76 | 32% |
| Нефтийн бүтээгдэхүүн | 538 | 650 | -112 | -17% |
| Дизель түлш | 301 | 375 | -74 | -20% |
| АИ92, АИ95 | 154 | 154 | -1 | 0% |
| А-80 болон бусад | 84 | 121 | -37 | -31% |
| Бусад | 10 | 1 | 9 | 90% |
| Нийт | 2,637 | 3,071 | -431 | -14% |
Харин жижиглэнгээр худалдагддаг АИ92, АИ95 нарын хэрэглээ өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад хэвэндээ байна. Дээрх хүснэгт нь 2014 оны эхний зургаан сарыг 2013 оны эхний зургаан сартай харьцуулсан үзүүлэлт юм.
Жижиглэнгийн шатахууны хэрэглээ зургаадугаар сараас хойш илүү их эрэлттэй болох магадлалтай байдаг. Зуны дэлгэр цагтай холбоотой иргэд орон нутагт зорчих хөдөлгөөн эрс нэмэгддэг. Тэгээд ч энэ зуны хувьд олон сумын өндөр ойнууд тохиосон нь жижиглэнгийн шатахууны эрэлтийг багагүй нэмсэн байх магадлалтай. Үүний дам нөлөө нь ам.долларын эрэлтийг бүр их нэмэгдүүлсэн нь дамжиггүй юм.
Хэрэглээний бүтээгдэхүүний импортыг эхний долоон сараар 2012 онтой харьцуулаад аваад үзвэл дунджаар 10 хувь буурсан байна.
Хэрэглээний бүтээгдэхүүний импорт (-10%):
/2012 оны эхний долоон сар, 2014 оны эхний долоон сарын дүнг харьцуулсан дүн/
| 2012 | 2014 | Дүн | 2014/2012 | |
| Хэрэглээний бүтээгдэхүүн | 901 | 821.3 | -79.7 | -9% |
| Түргэн эдэлгээтэй | 403.3 | 430.6 | 27.4 | 7% |
| Хүнс | 290 | 297.2 | 7.2 | 2% |
| Тамхи | 36.6 | 33.5 | -2.7 | -7% |
| Сахар, какао, шоколад | 55.8 | 59.2 | 3.4 | 6% |
| Согтууруулах болон согт.биш ундаа | 30.1 | 29 | -1.2 | -4% |
| Гурил, будаа, гурилан бүтээгдэхүүн | 51 | 40.5 | -10.5 | -21% |
| Хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ | 22.2 | 30.3 | 8 | 36% |
| Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн | 18.2 | 22.6 | 4.4 | 24% |
| Төрөл бүрийн өөх тос | 18.2 | 16.3 | -1.8 | -10% |
| Мах, махан бүтээгдэхүүн | 12 | 12.9 | 0.8 | 7% |
| Бусад хүнсний бүтээгдэхүүн | 46.2 | 52.9 | 6.7 | 14% |
| Эм, тариа | 43.2 | 46.5 | 3.4 | 8% |
| Бусад түргэн эдэлгээтэй бараа | 70.1 | 86.9 | 16.8 | 24% |
| Удаан эдэлгээтэй | 497.7 | 390.7 | -107.1 | -22% |
| Гутал, хувцас, цүнх | 29 | 32.7 | 3.7 | 13% |
| Гэр ахуйн цахилгаан ба тавилга | 89.6 | 77.1 | -12.6 | -14% |
| Авто машин, сэлбэг | 338 | 235.5 | -102.5 | -30% |
| Бусад удаан эдэлгээтэй бараа | 41.1 | 45.4 | 4.2 | 10% |
Иргэдийн хувьд хэрэглээгээ 10 хувиас дээш танасан бүтээгдэхүүнд:
- гурил, будаа, гурилан бүтээгдэхүүн (-21%),
- төрөл бүрийн өөх тос (-10%),
- удаан эдэлгээтэй буюу гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл ба, тавилга (-14%)
- авто машин, сэлбэгийн (-30%) импорт буурчээ.
Мөн 10 хувиас доош ч гэсэн импорт буурсан бүтээгдэхүүнд тамхи, согтууруулах ундаа болон согтууруулах биш ундаа оржээ. Тамхины импорт гэхэд хоёр жилийн өмнөхтэй харьцуулахад 7%-р буурсан нь Тамхины хяналтын тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэнтэй холбоотой байх магадлалтай юм.
