Д.Саруул: Хүүхэд гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөнийг мэдсэн тохиолдолд заавал мэдээлэх үүргийг хуульд тусгаж өгсөн

Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Хууль зүйн бодлогын газрын мэргэжилтэн Д.Саруултай Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийн талаар ярилцлаа. 

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийн төсөл боловсруулагдаад, Байнгын хороо, УИХ-ын чуулганаар хэлэлцүүлэгдэхэд бэлэн болсон юм байна. Хуулийн төслийн талаар мэдээлэл өгөөч?

-2004 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль батлагдсан. Энэ хууль батлагдаж, хэрэгжиж эхлээд 10 гаруй жил болсон байна. Өнөөдөр илүү боловсронгуй болгох, хуулийн зохицуулагдаагүй үлдсэн, эсвэл бэрхшээлтэй зохицуулалтаас хамаараад учирч буй олон асуудлыг  шийдвэрлэх чиглэлээр олон нэмэлтүүд орж ирж байгаа.

Монгол Улсын өөрийнх нь онцлогт туршигдсан сайн туршлагууд дээр суурилж шинэ хуульд илүү нарийн заалтуудыг оруулж өгч байгаа нь давуу тал гэж хэлж болно. Ялангуяа гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилсан сэргийлэхийн тулд олон нийт рүү хандсан сургалт сурталчилгаа, мэдээлэх эрх, үүргийн асуудлуудыг хуульчилж өгсөн.
 
Түүнээс гадна анхан шатны нэгж дээр ажиллаж байгаа хүмүүсийн хамтарсан баг байх асуудлыг хуульчилж өгсөн. Энэ бол манайд өөрийн гэсэн онцлогтойгоор хэвшиж тогтсон сайн туршлага байгаа. Үүнийг яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг дээр төсөв хөрөнгө, зохион байгуулалтын асуудлыг шийдэж өгч байгаа.
 
Үүнийг дагаад хүчирхийлэлд өртсөн хохирогчийг нөхөн сэргээх, дахин хүчирхийлэлд өртөхгүй байх чиглэлээр гарч байгаа нэг дэвшил нь төрөөс үзүүлж байгаа үйлчилгээг хэн, хаанаас, яаж үзүүлэх вэ гэдгийг эзэнтэй, зохион байгуулалттай байхаар хуульд тусгаж байгаа. Мөн хүчирхийлэл үйлдэгчид үзүүлэх хариуцлагын асуудлыг шаталсан хэлбэрээр бий болгож байгаагаараа онцлог. 

-Эрүүгийн хэрэг үүсгэх асуудал хуульд тусгагдсан гэсэн. Энэ талаар тайлбарлаач?

-Гэр бүлийн хүчирхийллийн зарим нэг үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцож байгаа.  Энэ хүрээнд зарим нэг хүнд баривчлахаас эхлээд хоёр жил хүртэл хорих ял шийтгэхээр нэмэлт, өөрчлөлт Эрүүгийн хуульд орохоор тусгагдсан. Мөн зарим нэг үйлдлийг зөрчилд тооцож байгаа. Тийм учраас Захиргааны хариуцлагын тухай хуульд 7-30 хоног баривчлах шийтгэл ногдуулахаар тусгаж байгаа юм.

Баривчлагдаж байгаа тохиолдолд тухайн хүний зан үйлд нөлөөлөх албадан сургалтад заавал хамруулах үүргийг нэмж оноохоор хуулийн төсөлд тусгагдсан. 

-Хүчирхийлэл үйлдсэн этгээдэд тооцох хариуцлагыг ямар байдлаар тооцож байгаа юм бол. Манай улсын хуулийг нэлээд сул байна гэж Хүчирхийллийн эсрэг тэмцдэг олон улсын байгууллагууд хэлдэг. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Одоогийн үйлчилж байгаа хуулийн зохицуулалтын хувьд тухайн хүчирхийлэл үйлдэгчид таван төрлийн арга хэмжээ авахаар тусгасан байдаг. Тухайлбал, хоёр хүн нэгэндээ мөнгө зээлүүлчихээд, түүнийгээ өгнө, өгөхгүй гэсэн маргаан шийдвэрлэж байгаатай адилхан иргэний шүүхээр явдаг байсан. Эрүүлжүүлэх ч гэх юм уу, хэд хоногийн баривчлах арга хэмжээ авдаг байсан юм.

Тусад нь гэмт хэрэг гэж томьёолж байгаагүй. Одоо бол тодорхой үйлдлүүдийг гэмт хэрэгт тооцож, шийтгэл оноохоор хуульд тусгагдсан. Магадгүй гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас бусдын амь насанд халдсан байвал бусдын амь насанд санаатай халдсан гэдгээр зүйлчлэгдээд явах боломжууд нээгдэж байгаа юм. 

-Дан ганц “шалдан” Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулиар асуудлыг шийдэх боломжгүй юм гэдгийг 10 гаруй жилийн хугацаанд  харууллаа гээд байгаа. Гэтэл цогц хуулиудыг буцааж татчихаад, дан ганц Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг оруулж ирлээ гэх шүүмжлэл гараад байна. Энэ бүхнийг одоогийн гарах хуульд яаж зохицуулж байгаа юм бэ. Яг тэр шүүмжлээд байгаа шиг юм болоод байна уу?

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн ерөнхий эх хууль нь урьдчилан сэргийлэх агуулгатай шүү дээ. Урьдчилан сэргийлэх гэдэг маань заавал ял шийтгэлтэй холбоотой асуудлыг зохицуулахаас илүүтэй  хүчирхийлэл гэдгийг олон нийтэд ойлгуулах юм. Яаж мэргэжилтнүүдээ бэлтгэх, хохирсон хүндээ үйлчилгээ үзүүлэх юм бэ гэдэг асуудлуудыг зохицуулах гол хууль нь байхгүй юу.

Харин гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн хүнд ямар шийтгэл оноох вэ гэдэг бол дараагийн асуудал. Өмнөх Засгийн үед барьж байсан бодлогын хувьд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хууль Эрүүгийн  болон Зөрчлийн хууль, түүнийг хэрэгжүүлэх процессын хуулиудтай хамт явж байсан.

Гэвч батлагдсан хуулиуд 2017 оны долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэхээр болж байгаа учраас Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хууль тэр болтол хойшлогдох болчихоод байгаа юм. Гэтэл Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийн гол онцлог маань урьдчилан сэргийлэх асуудал.

Өөрөөр хэлбэл, гэмт хэрэг зөрчлийн хуулийг хүлээхгүйгээр наана нь хэрэгжүүлж байх, мэргэжилтнүүдээ сургах, үйлчилгээгээ бий болгож байх зохицуулалт чухал учраас түрүүлж энэ хуулийг оруулж ирж байгаа юм.

Дараагийн асуудал нь, нэгэнтээ энэ хуулиар хүлээсэн үүргээ зөрчсөн, эсвэл гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдээд байгаа хүнд хүлээлгэх хариуцлагын асуудал яригдана. Энэ асуудлыг Эрүү болон Зөрчлийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах маягаар шийдвэрлэнэ.

Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн хүнд ийм хариуцлага хүлээлгэнэ гэвэл тэр процесс нь ямар байх юм. Энэ бүхэн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай, Зөрчлийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд тусгагдана. Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэний улмаас ял шийтгэл авсан хүний шийтгэлийг хэрэгжүүлэх асуудал шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх хуульд орж ирэх ёстой.

Тийм учраас бид 2017 оны долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх шинэ Эрүүгийн болон Зөрчлийн хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг хүлээхгүйгээр наана нь хэрэгжүүлээд явах учиртай. Ийм учраас одоогийн хэрэгжиж байгаа Эрүүгийн хууль, Захиргааны хариуцлагын хууль болоод процессын хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулиуд дагалдаж орж ирсэн.

Тийм учраас долоодугаар сарын 1 болтол энэ байдлаараа хэрэгжинэ. Долоодугаар сарын 1-нээс эрүү, зөрчлийн болон Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хууль гээд шинэ хуулиуд хэрэгжээд эхлэхээр давхар нийцээд явах зохицуулалтууд орж байгаа. Тийм учраас одоо гарах хууль маань энэ цаг үед хэрэгжиж байгаа хуулиудтайгаа нийцсэн байна.

2017 оны долоодугаар сарын 1-нээс шинэ хуулиуд хэрэгжээд эхлэхээр тэрэнтэй нийцээд явах боломжтой байдлаар хуулийн төсөл оруулж ирж байгаагаараа онцлог юм. Түүнээс биш долоодугаар сарын 1-ийг хүлээх юм бол тэр хооронд бид хугацаа алдана. 

-Одоо оруулж ирэх хууль өмнөх хуультайгаа ч, ирэх оны долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжих хуультайгаа ч зохицохоор гэж ойлгож болох уу. Мөн өмнөх хуулиасаа илүү нарийн зүйл, заалттай гэж ойлгож болохоор байх нь ээ?

-Долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх хуулийг хүлээнэ гэхээр цаг хугацааны хувьд асуудалтай болчихоод байна шүү дээ. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль чинь хэн нэгэнд шийтгэл хүлээлгэхээсээ илүү яаж урьдчилан сэргийлэх юм, хохирогчийг яаж дэмжих юм, мэргэжилтнүүдээ хэрхэн дэмжих, ямар байдлаар уялдаатай бодлогоо дэмжих юм гэдгийг зохицуулсан хууль байхгүй юу.

Тийм учраас хуулийг дагалдаад орж ирэх нэг өнцөг нь зөрчил гаргасан, гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд ямар ял шийтгэл оноох вэ гэдэг асуудал юм. Тийм учраас бид 2017 оны долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх хуулийг хүлээх биш энэ хуулиа түрүүлж оруулж, батлах гээд байгаа юм.

Тэгэхдээ одоогийн үйлчилж байгаа Эрүүгийн хуультайгаа нийцүүлсэн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийгээд явчихна. Харин ирэх оны долоодугаар сарын 1-нээс шинэ Эрүүгийн хууль үйлчлэхээр одоогийн Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан хэсэг нь хүчингүй болно. Харин шинэ Эрүүгийн хуультайгаа нийцээд, үргэлжлээд үйлчлээд явчих юм. 

-Төрөөс хууль гаргачихлаа. Гэтэл гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх асуудал дээр хэдэн төрийн бус байгууллага л илүү анхаарч ажиллаж байна. Хохирогчийг хамгаалах байрны асуудлаас үүдээд мөнгө төгрөгтэй хамааралтай шийдвэрлэх зүйлүүд олон байгаа. Хууль гаргах нэг хэрэг, түүнийгээ дагаад төрөөс үзүүлэх үйлчилгээ ямар байх юм бол?

-Өмнөх хуульд болохоор төрөөс ийм ийм үйлчилгээ үзүүлнэ гээд заачихсан байдаг. Хэн энэ үйлчилгээг үзүүлэх юм, яаж үзүүлэх юм, төсөв нь хаанаас гарах, ямар стандарттай байх гэдэг дээр нарийвчилсан зохицуулалт байгаагүй. Одоо бол энэ бүхнийг бий болгоод өгчихнө. Энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа ТББ-уудад дэвшилттэй.

Монголын хөрсөнд энэ үйлчилгээ ямар журмаар яаж явах вэ, ямар үйлчилгээ нэн шаардлагатай юм, стандарт нь ямар байх юм гэдэг нь тодорхой хэмжээнд тогтчихсон.

Тийм болохоор аль нэг улсын туршлага гэхээсээ илүү 10 жил Монголын хөрсөн туршигдсан сайн жишээ, зохицуулалтуудыг энэ хуульд тусгаж өгсөн.  Тийм болохоор төсөв хөрөнгийн асуудлыг тодорхой хэмжээнд зохицуулж болно. Шинээр бүх  зүйлийг нэг цэгээс эхлээд, баахан зардал гарах юм шиг хүмүүс яриад байна. Тийм биш.

Тэртээ тэргүй энэ чинь төрийн үүрэг. Нийгмийн ажилтан, цагдаа, өрхийн эмч гээд олон албан хаагчид гэр бүлийн хүчирхийлэл, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр үүрэг хүлээдэг үү гэвэл хүлээдэг. Тийм учраас шинээр орон тоо бий болгох шаардлага байхгүй.

Энэ хүмүүсээ бид аль болохоор сургаад, илүү чадавхжуулах шаардлага байгаа. Угаасаа төсөвт албан хаагчдыг чадавхжуулах асуудлын зардал тусгагдсан. Өмнө нь өөр зүйлд энэ зардал явчихдаг байсан бол одоо бодлоготойгоор тэр чиглэлд нь зарцуулах боломжтой болж байгаа юм.

Өмнө нь огт байдаггүй байсан цоо шинэ асуудлыг гаргаж ирээд, төрд ачаалал үүсгээд, нэмэгдэл зардал шаардах гээд байгаа юм биш шүү дээ. Өмнө нь байсан, хаана, ямар зүйлд зарцуулагдаад байгаа нь тодорхойгүй байсан зүйлийг тодруулж өгч байгаагаараа л онцлог. Магадгүй өөр олон газруудад гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөж байгаа хүмүүсийг хамгаалах байрны асуудлыг шийдэх зүйл байж болно.
 
Гэхдээ тухайн орон нутагт хамгаалах байр байгуулах асуудал нь тухайн бүс нутгийн шийдэх асуудал. Судалгаа, тооцооныхоо үндсэн дээр төсөв мөнгөө орон нутгаас гаргаад шийдчих л юм. Мэдээж төсвөөс хөрөнгө гаргаад хамгаалах байр барина. Харин хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүст гаргах үйлчилгээнүүд бол нийгмийн халамжийн хуулийнхаа дагуу гардаг. Энэ үйлчилгээнүүдийг хуулийнхаа дагуу тодотгоод өгчихсөн учраас шийдвэрлэгдээд явна. Түүнээс биш цоо шинэ хууль, асуудал гарч ирээд, асар их мөнгө гэнэт бий болчихож байгаа юм биш. 

-Иргэд гэр бүлийн хүчирхийллийг мэдээлэх эрх, үүргийн асуудлыг шинэ хуульд нарийвчлан тусгаж өгсөн гэсэн. Энэ тал дээр тайлбар өгөөч?

-Иргэдийн хувьд хүчирхийллийн талаар мэдээлэх эрхтэй гэж заасан. Хөрш чинь хүчирхийлэл үйлдээд байх юм бол та мэдээл. Харин мэдээлснийхээ төлөө та ямар нэг хариуцлага хүлээхгүй. Болсон үйл явдлыг заавал нотлох албагүй. Өөрөөр хэлбэл, танай хөрш чинь энэ талаар мэдээлсэн гэдгийг хуулийн байгууллагынхан мэдээлэх албагүй л гэсэн үг.

Мэдээлэл өгөгчийн аюулгүй байдлын асуудал нэн чухал. Тийм учраас иргэд санаа зовох зүйлгүйгээр мэдээлэх эрхтэй байна. Харин мэдээлэх үүрэг гэдэг дээр нэг зүйл тусгагдсан.

Хэрвээ та хүүхэд хүчирхийлэлд өртөж байгаа талаар мэдсэн бол заавал мэдээл гэж байгаа юм. Яагаад гэвэл, хүүхэд хүчирхийллийн талаар мэдээлж, өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалж чаддаггүй субъект. Тэгээд ч томчууд хүүхдийн өмнө үүрэг хүлээх ёстой. Энэ утгаараа заавал мэдээлэх үүрэгтэй гэж хуульд тусгаж өгсөн.

Мөн төрийн албан хаагч заавал мэдээлэх үүрэгтэй байхаар хуульд тусгасан. Жишээлбэл, багш байлаа гэж бодъё. Ангидаа хичээлээ зааж байтал нэг хүүхэд унтаад байя. Аав нь шөнөжингөө агсан тавьдаг, зодож нүддэг асуудлаас болоод нойр аваагүй байж болно шүү дээ. Мөн даалгавраа хийхгүй ирж болно.

Гэр бүлийн хүчирхийллээс үүдээд даалгавраа хийж чаддаггүй байж болно шүү дээ. Энэ бүхнийг мэдэж, илрүүллээ гэдэг тэндээ нуугаад өнгөрөх биш цагдаагийн байгууллагад заавал мэдээлэх үүрэгтэй болж байгаа. Эмч ч гэсэн ийм үүрэгтэй.

Тухайн хүн бэртээд эмнэлэгт ирлээ гэхэд гэр бүлийн хүчирхийллээс болсон бол түүнийг мэдээлэх үүрэгтэй байх ёстой. Өнөөдөр бэртээд ирлээ, дараа нь амь насаа алдах эрсдэлтэй шүү дээ. Тийм учраас эмч эрсдэлээс сэргийлэх үүднээс мэдээлэх үүрэгтэй. Эрх, үүрэг нь албан тушаалаасаа хамаараад ийм ялгаатай байна.

Гэхдээ тэр эрх, үүргээ хэрэгжүүлснийхээ төлөө тухайн хүний аюулгүй байдал нууцлагдах ёстой. Тэгж байж айл гэр бүхэнд байгаа асуудлыг илрүүлэх боломжтой. Түүнээс биш цагдаа гадуур нь мянга эргүүл хийгээд нийслэлд байгаа  700 мянган өрхийн дотор өрнөж байгаа асуудлыг мэдэхгүй шүү дээ. Хөрш нь асуудлыг мэдээлэх эрхтэй л байх ёстой юм.