ШҮҮМЖ: Төрд ивээгдсэн ч түмэнд гологдох түүхийн бүтээл

 

Тэтгэвэрт гарсан хүн бүр “түүхч” болчихдог хэмээн манай нэг эрдэмтэн тун онож хэлжээ. Үнэхээр л тэтгэвэртээ гарсан хөгшчүүд, тэр дундаа нам төрийн удирдах албан тушаалд ажиллаж байсан эрхмүүд өөрсдийн намтар дурсамж, орон нутгийн түүхээр ном бүтээл туурвих боллоо.  Өөрийн ажил хөдөлмөрийн туршлага, орон нутгийн түүхээ хойч үедээ таниулан мэдүүлэх нөр их хөдөлмөрийг нь үнэлэхгүй байхын аргагүй.

 

Гэвч сайны хажуугаар саар гэдэгчлэн өөрийн сурсан мэдсэн, үзсэн дуулсан дульмагхан мэдлэгээ “мэдлэгийн их далай” гэж андуурсан хүмүүс мэр сэр байх ажээ. Өнгөрсөн 7 дугаар сарын 5-нд Монгол улсын ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дэмжлэгээр доктор О.Нямдаваагийн “Иран дахь Монгол өв соёл”  хэвлэгдэн гарчээ. Тус бүтээл нь Илхаант улсын түүх, Илхаант улсын уран барилга, Илхаадын зоос, Илхаадын бичиг захидал, Илхаант улсын шашин гэсэн 5 бүлгээс бүрдэнэ. 

 

“Нүсэр” том уг бүтээл эхний хуудаснаасаа эхлээд л үг үсэг, найруулгын алдаа, ойлголтын зөрүү, зургийн буруу тайлбарууд хөврөх ажээ. Дипломат ёсны нэгэн чухал зүйл бол аливаа улс орны зочид төлөөлөгчид, хамтран ажиллаж буй хүн, хамт олны нэрийг зөвөөр бичих явдал.  Гэтэл олон жил элчин сайдын үүрэг гүйцэтгэж явсан О.Нямдаваа гуай Иран улсын ерөнхийлөгчийн нэрийг буруу бичсэн нь тун тоогүй. Иран улсын ерөнхийлөгч болон Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нарын зургийн тайлбарт Махмуд Ахмаденижад (Mahmoud Ahmadenijad) ерөнхийлөгчийн нэрийг Хасан Роухани хэмээн буруу бичсэн байгаа юм. Махмуд Ахмаденижад 2005-2013 оны хооронд Иран улсын ерөнхийлөгчийн албыг хашсан бөгөөд Хасан Роухани 2013 оноос Иран улсын ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байна. 

Ийм байтал тус бүтээлийг ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан “Хоёр талын хамтарсан судалгааны хүрээнд” гарч байна хэмээн номын өмнөх үгэнд өгүүлжээ. Гэтэл тус бүтээлд Ираны талаас хэн нэгэн судлаач оролцоогүй байна. 

Номын зохиогч бүтээлийнхээ чимэглэл зурагт Баисунгурын шахнамен чимэглэл зургуудыг ашигласан байна. Гэвч зохиогч маань Баисунгурын шахнаме гэж чухам ямар бүтээл болохыг ч ойлгоогүй бололтой. Баисунгурын шахнаме, Их Монгол шахнаме, Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зургуудыг хооронд нь ангилалгүй цөмийг нь Баисунгурын шахнаме хэмээн нэрлэжээ. Түүгээр ч барахгүй 1280-иад оны үед Юань гүрэнд зурагдсан “Хубилай хааны ан хийж буй нь” зургийн хэсгийг Баисунгурын шахнамен

зураг хэмээсэн нь тун гайхалтай. 

 

Перс номын чимэглэл зураг нь Монголын эзэнт гүрэн тэр дундаа Ил хаант улсын үед хөгжил цэцэглэлтийнхээ оргилд хүрсэн билээ. Их Монгол шахнаме тууль нь агуулгын хувьд Ираны эртний хаад Тураны хаадтай байлдсан тухай бөгөөд зохиогдсон он цаг нь НТ 1000-аад онд хамаарна. Харин номын чимэглэл зураг нь XIV зуунд холбогдоно. Хэдийгээр Их Монгол шахнаме туулийн чимэглэл зурагт эртний иран тураны хаадыг монгол хувцастай дүрсэлсэн байдаг ч энэхүү зураг, үйл явдал нь монголчуудтай холбогдолгүй юм. Өөрөөр хэлбэл Их Монгол Шахнамен зурагт монгол хаадыг дүрслээгүй гэсэн үг. 

 

Тиймээс номын 16 дүгээр хуудсаны зурагт Хүлэгү хан армийнхаа тэргүүн эгнээнд, Монгол Шахнаме,Баисунгур хэмээн тайлбар хийсэн буруу. 

 

Харин Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зураг нь Монголчуудтай холбогдох бол Баисунгурын шахнаме тууль нь он цагийн хувьд XV онд холбогдоно. Төмөрийн угсааны Баисунгур Мирзагийн зарлигаар Баисунгурын шахнамег бүтээх ажил 1426 онд эхэлж 1430 оны орчим дуусжээ.  Тус шахнамег бүтээхдээ өмнөх Их Монгол шахнамег шууд хуулбарлалгүй хэд хэдэн хуучны гар бичмэлүүдийг харьцуулан үг хэллэгийг “орчин үеийн” болгох чимэглэл зургуудыг шинээр зурах зэрэг ажлуудыг хийсэн байна. Гэвч энэ нь мөн л монгол хаадтай холбогдолгүй юм. Тиймээс Их Монгол шахнаме болон Баисунгурын шахнамен чимэглэл зураг дахь хаад ноёдын зургийг монгол хаадын нэрээр оноон нэрлэх нь зохимжгүй юм. Түүгээр ч барахгүй перс номын чимэглэл зураг нь хаана бүтээгдсэнээсээ шалтгаалаад зургийн арга барил дүрслэл нь өөр хоорондоо ялгаатай байдаг. Гэтэл Иран дахь Монгол өв соёл номд Баисунгурын шахнамен зураг гэх нэрээр орсон зургууд нь арга барил дүрслэлүүдийн хувьд асар их ялгаатай байгаа нь нэг бүтээлийн чимэглэл зураг биш болохыг харуулж байна.

 

Тус бүтээлийн 16,39 дүгээр хуудасны зургууд нь Байсунгурын шахнамен чимэглэл зураг бус Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зураг юм. Түүгээр ч барахгүй 134 дүгээр хуудасны “Газан хаан коран судар уншиж буй” зургийг “Хасан хан Куран Монгол гэрт сууж буй нь “Сударын чуулган” ном уншиж буй нь” хэмээн нэрлэжээ. Гэтэл Судрын чуулган Өлзийт хаан (1304-1316)-ы үед зохиогдож дууссан юм. Тэгэхлээр Газан хаан(1295-1304) хэрхэн Судрын чуулганыг уншиж чадах билээ дээ. 

Түүгээр ч барахгүй тус бүтээл нь судалгааны бүтээл гэхээсээ судалгааны бүтээлүүдээс шууд хуулбарлан авч ашигласан судлаачдын бүтээлийг эмхэтгэсэн бүтээл гэж үзвэл зохино. Учир нь нэр томьёоны хувьд тогтсон зүйл байхгүй бөгөөд нэг үгийг 2-3 янзаар бичсэн байх нь элбэг. Жишээлбэл, Абу Са’ид Бахадур, Абу Сайд, Абу Сайд Баатар гэхчилэн олон янзаар бичжээ. Абу Са’ид хаан хаан 1317-1330 оны хооронд Илхаант улсыг захирч байсан юм. Гэтэл тус бүтээлийн 152-153 дугаар хуудсанд Абу Са’ид хааны зооснуудын хамаарах оныг 1419, 1425, 1433 он гэжээ. О.Нямдаваа гуайнхаар бол Абу Са’ид хааныг нас барснаас хойш 100 жилийн дараа ч түүний нэрээр зоос дэлдэж байсан болж таарах нь. Зоос бол тухайн бүс нутгийг хэн захирч буй нь илэрхийлэл эрх мэдлийн бэлгэ тэмдэг юм. Гэтэл 1335 оноос сүр хүчин нь бууран үгүй болсон Илхаант улсын сүүлчийн эзэн хааны нэрээр 100 жилийн дараа зоос дэлдэнэ гэдэг байж боломжгүй зүйл юм. Сатибег, Суляман, Ануширван нарын зоосыг ч мөн адил тэдний амьдарч байсан цаг үеэс нэгэн зууны дараа дэлдэгдсэн мэтээр дурджээ. 

 

Энэ бүх он цагийг андууран бичсэн гэхэд бэрхтэй. Тиймээс хэвлэлийн алдаа гэж үзвэл эрхэм номын редактор академич Д.Цэвээндорж гуай үүнийг хянаж залруулах ёстой баймаар. Тэр үнэхээр мэдэхгүй байв уу эсвэл тоомжиргүй хандав уу? Үг үсэг, найруулга, ойлголтын андуу байдлыг хянаж засварлах ёстой хүмүүс бол номын редакторууд байдаг. Гэтэл монголд редактор гэдэг үг “чимэглэл” төдий зүйл болон хувирчээ. Учир нь таньдаг томоохон эрдэмтнийхээ нэрийг редактор гээд тавьчихад уншигч түмэн сайн бүтээл гэж ойлгоно. Худал хуурмагаар дүүрэн бүтээлийг худалдан авч уншина. Тэгээд бүр ерөнхийлөгчийн тамгийн газрын дэмжлэгээр хэвлэлээ гэвэл бүр ч их сонирхох нь лавтай. 

Тус бүтээлийн хавсралт хэсэгт Д. Анхбаяр, Ц.Энхчимэг зэрэг гадаад дотоодын 10 орчим эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний өгүүллийг шууд хуулбарлан оруулсан нь судалгаа хийсэн гэхээсээ илүүтэй бусдын бүтээлийг эмхэтгэсэн төдий зүйл. Бүхэл бүтэн 100 хуудас материалыг бусдаас шууд хуулбарлан авч ашиглана гэдэг байж боломгүй хэрэг юм. 

 

Ямартаа ч эл бүтээл нь хоёр талын судалгааны хүрээнд хэвлэгдэн гарсан гэхээсээ илүүтэй О.Нямдаваа докторын өмнө нь гаргасан Ил хаад, Ил хант улс (Ил хант улс номын шүүмж -https://ikon.mn/n/j61) зэрэг номыг эмхэтгэж найруулсан ядмагхан хувилбар болох нь тодорхой байна. 

Энэ мэтчилэн алдаа мадаг ихтэй, хэн нэгэн “сайн дурын” судлаачийн сэтгэлийн хөдлөлөөр хандсан бүтээлийг төр засаг дэмжин хэвлүүлсээр байх уу? Энэхүү бүтээл 2017.07.05-ны өдөр Эрмитаж дахь ноён уулын эрдэнэс номын сүүдэр дор “чоно борооноор” гэгчээр Төрийн ордонд нээлтээ хийгээд авсан сурагтай.