Б.Есүй: Олимп, дэлхийн тавцанд Монголынхоо нэрийг гаргах л миний хамгийн том зорилго

Рио-2016 Олимпийн наадамд усанд сэлэлтийн төрлөөр оролцсон Монголын шилдэг залуу тамирчдын нэг, Спортын мастер  Б.Есүйтэй ярилцлаа.

-Хэдийгээр Олимпийн наадам өндөрлөөд удаж байгаа ч гэсэн ярилцлагаа хоёулаа Риогоос эхэлье. Олимпийн наадамд оролцсон үеэ эргээд дурсвал?

-Олимпийн өмнө дөрөвдүгээр сард Улсын аварга шалгаруулах тэмцээн болсон. Тэр тэмцээнд оролцож, амжилтаа бататгасны дараа Олимпийн наадамд оролцох болсноо сонссон. Тухайн үедээ маш их сэтгэл хөдөлж, баярлаж байлаа. Улмаар Олимпийн өмнөх бэлтгэлээ АНУ-д базаасан.

Америкт хийсэн бэлтгэл үнэхээр их үр дүнтэй болсон. Би жилийн өмнө 50 метрийн өврөөр сэлэлтэд 29:51 секунд сэлж, улсын рекордыг шинэчилж байлаа. 2008 онд Олимпийн наадамд оролцож байсан Сайнцэцэг эгчийн тогтоосон  найман жил эвдэгдээгүй байсан рекордыг нь шинэчилсэн.

Харин Олимпийн наадмаас 28:40 секундын амжилт үзүүлж, улсын рекордыг дахин шинэчилсэн. Өөрийнхөө амжилтыг 1.11 секундээр ахиулсан. Нэг секунд гэдэг усанд сэлэлтийн 50 метрийн төрөлд маш их хугацаа. Ерөнхийдөө нэг секундээр амжилтаа ахиулна гэдэг тийм ч амар зүйл биш л дээ.

-Усанд сэлэгчид маань Олимпийн наадамд цагаан хуудсаар орж байгаа. Эрхээ авч оролцох  боломж хэр ойрхон байгаа юм бол?

-Афины олимпийн наадмаас хойш цагаан хуудсаар орж байгаа. Ер нь бол эрхээ авч оролцох боломж тун ойрхон байгаа гэж би боддог. Өнгөрсөн даваа гарагт Эрдэнэт хотод Монголын усанд сэлэлтийн аварга шалгаруулах тэмцээн болсон. Энэ тэмцээнд оролцож, 27:46 секундын амжилт үзүүлж, Олимпийн наадмаа амжилтаа ахиулсан.

Энэ бол Олимпийн наадмын эрх авах цагийн үзүүлэлтийг биелүүлэхэд ердөө ганцхан секунд дутаж байна гэсэн үг. Тийм болохоор би дараагийн Олимпийн наадамд цагаан хуудсаар биш эрхээ авч оролцох боломж ойрхон байна гэж л бодож байгаа шүү дээ. 2018, 2019 оноос Олимпийн эрх олгох тэмцээнүүд болно. Тэр тэмцээнүүдэд оролцож, 26 секундын амжилт үзүүлж чадвал Олимпийн наадамд оролцох эрхтэй болно. Би ерөнхийдөө тэр тэмцээнүүдээс л эрхээ авах төлөвлөгөөтэй байгаа.

-Олимпийн наадам Бразилд болсон. Цагийн зөрүү, цаг агаарын байдал гээд тамирчдад нөлөөлөх хүчин зүйл их байсан. Чамд яаж нөлөөлсөн бол?

-Америкт бэлтгэл хийсэн болохоор цагийн зөрүү гарчихсан байсан. Америк чинь Бразилаас цагийн зөрүүгүй шүү дээ. Харин Олимпийн наадамд явахаас өмнө Монголдоо ирчихсэн нь буруудчихсан юм. Америкаас Монголд ирээд, хоёр хоночихоод буцаад Бразил руу нисэх байсан.

Тэр хооронд маш их ядарсан. Цагийн зөрүү гардаггүй. Монголынхоо цагаар байх уу, Америкийнхаар байх уу гэж явж байгаад л Бразил явсан. Гэтэл Бразилд очоод ханиад хүрчихсэн. Бразилийн өвөл эхэлчихсэн байсан болохоор нэлээд сэрүүн байсан. Тэмцээнийхээ үеэр ханиадтай оролцсон.

-Монголд усан спортын хөгжил муу байгаа. Хамгийн чадвартай тамирчид маань гаднын шилдэг сэлэгчидтэй уралдахад хаана нь ч хүрэхгүй байна шүү дээ. Чухам юу дутаад байна вэ?

-Манай улсад дэлхийн стандартад нийцсэн 50 метрийн бассейн байдаггүй. Тамирчид бэлтгэл хийх газаргүй л гэсэн үг шүү дээ. Монголд байгаа бассейнуудын ихэнх нь 25 метрийнх. 50 метрийн хоёр замтай бассейн нээгдсэн л дээ. Гэхдээ дэлхийн стандартынх биш, сонирхогчдын ордог л бассейн, дээрээс нь төлбөр маш өндөр.

Гэтэл дэлхийн стандартын 50 метрийн бассейн гэдэг хамгийн багадаа л зургаан замтай байх жишээтэй. Дээрээс нь төр засгаас тамирчдаа дэмждэггүй. Олон улсын том тэмцээнээс медальтай ирж байж л бага сага дэмжлэг авах болдог. Уг нь миний бодлоор тамирчдаараа Олон улсын тэмцээнээс медаль авахуулахын тулд эхнээс нь дэмжих хэрэгтэй баймаар.

Гэтэл тийм биш. Энэ бүхнээс шалтгаалаад усан спорт хөгжиж чадахгүй байна. 25 метрийн бассейнд бэлтгэл хийхээр  хэцүү шүү дээ. Мэдрэмжээс авахуулаад бүх зүйл өөр байгаа юм чинь. Стандарт бассейны тал дээр нь л бэлтгэл хийхээр яаж дэлхийн шилдэг тамирчидтай зэрэгцэж уралдах юм бэ.

-Чиний хувьд бэлтгэлээ яаж хангадаг вэ. Бэлтгэл хийх орчин байхгүй гэж байна шүү дээ?

-Эрдэнэтийн “Хангарьд” спорт  клубын Алтантуяа багш дээр бэлтгэлээ хийдэг. Багштайгаа хамт бэлтгэлээ хийчихээд орой нь хувиараа бодибилдингийн бэлтгэл хийнэ. Ингэсхийгээд л болно доо. Ямар ч системгүй, өөрийгөө дайчлаад л  зүтгэдэг юм. Хэрвээ стандартын бассейнтай болоод, системтэй бэлтгэл хийгээд эхэлбэл арай л өөр болох байх. Ер нь Монголд усан спорт хөгжих боломж өндөр байгаа. Шинэ залуу тамирчид хүч түрч гарч ирж байна. Жаахан дэмжээд өгөхөд л амжилт үзүүлэх боломж өндөр байна.

-Америкт нэг сарын бэлтгэл хийсэн гэсэн. Жинхэнэ утгаараа системтэй бэлтгэл хийгээд ирэхээр өөрчлөлт яаж мэдрэгдэж байх юм?

-Тэнд бол жинхэнэ утгаараа системтэй бэлтгэл хийсэн. Үнэхээр огт өөр юм билээ. Бэлтгэл хийе гэсэн зорилготой болоод, үнэхээр гоё байсан. Үр дүнгээ ч сайн өгсөн. Усанд сэлэлтийн спортод, тэр дундаа 50 метрийн зайд нэг секунд ахина гэдэг маш их хугацаа.

-Манайтай ойрхон Хятадад гэхэд усан спорт өндөр хөгжсөн. Тийшээ яваад бэлтгэл хийвэл болох байх даа. Гэхдээ зардал мөнгө гэж нэг том асуудал байгаа байх, тийм үү?

-Америкт нэг сар бэлтгэл хийхэд 15 сая төгрөг шаардлагатай болсон. Аав маань л хамаг боломж бололцоогоо шавхаад л намайг Америк явуулсан. Бүхэл бүтэн Олимпийн наадамд оролцох гэж байж яаж бэлтгэл муутай явах вэ дээ гэж бодоод л хувиараа зардлаа шийдээд л явсан. Ёстой яаж ийж байгаад л явсан даа. Өнөөдөр гадаадын бүхий л улс оронд стандартын бассейн байна шүү дээ. Гэтэл Монголд л алга.

-Усан спорт бол Монголд тийм ч их хөгжөөгүй, залуу спортын төрөл. Чиний хувьд энэ спортоор хичээллэх болсон шалтгаан юу вэ?

-Аав маань Орост суралцаж байхдаа бассейнд сэлж сурсан юм билээ. Тийм болохоор намайг зургаан настай байх үеэс эхлээд “Хангарьд” спорт төвийн бассейнд дагуулж явдаг болсон. Анх бассейнд явахад өлмийгөө өргөөд ч уснаас толгой цухуйдаггүй л жаахан байлаа. Гэхдээ надад бассейнд явах үнэхээр их таалагдаж, шаргуу хичээллэж эхэлсэн.

Уг нь би зургаан настайдаа бүжиг, төгөлдөр хуурын дугуйланд явдаг, IQ сургалтад суудаг хүүхэд байлаа. Тэр дундаас надад усан спорт маш их таалагдаж, бусад дугуйлангаа орхиж, энэ чиглэлээрээ дагнасан даа.

Тэгээд Эрдэнэтэд болдог тэмцээнүүдэд оролцоод л явдаг байлаа. Харин тухайн үед Алтантуяа багш маань надтай уулзаад, “Чи их ирээдүйтэй хүүхэд байна. Ингэж явж байхаар системтэй бэлтгэл хийгээд, Эрдэнэтийн шигшээ багт ор” гэсэн. Тэр үедээ би нэг их сайн ойлгоогүй.

Нэг секунд гэдэг усанд сэлэлтийн 50 метрийн төрөлд маш их хугацаа.

Аав, ээждээ очоод хэлсэн чинь оролгүй яах вэ гээд л оруулсан. Нэг хэсэг бэлтгэлийн ачааллаа даахгүй, муухан сэлдэг байлаа. Харин яваандаа гайгүй суралцаж, улсын аваргад анх удаа оролцоод хүрэл медаль авсан. Үнэхээр их баярлаж байлаа.

Сүүлдээ мөнгө, алтан медаль хүртэж, амжилтаа ахиулсаар 2014 оноос  Олон улсын тэмцээнд оролцож эхэлсэн. 2014 онд Азийн наадамд оролцож байсан юм. Энэ спортоор хичээллэх эхлэлийг аав, ээж маань л тавьж өгсөн дөө. Намайг үнэхээр их дэмждэг.

Энэ хугацаанд Азийн наадам, Азийн аварга, Дэлхийн цом, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн, Олимпийн наадам гээд томоохон тэмцээнд оролцоод байна даа.

-Саяхан Японд Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсон шүү дээ. Тэр тэмцээний талаар яривал?

-Азийн аваргад тун дажгүй оролцоод ирсэн гэж өөрийгөө үнэлээд байгаа. Олимпийн медальтай шилдэг тамирчидтай уралдаад, чамлахааргүй амжилт үзүүлсэн. Би Олимпийн наадамд 50 метрийн өврөөр даллах төрөлд оролцоод 28:40 секундын амжилт үзүүлсэн. Харин Азийн аваргад тэр амжилтаа бататгаж, 28:42 секундын амжилт үзүүллээ. Азийн аваргад түрүүлж байгаа тамирчны хувьд 26 секундын амжилт үзүүлдэг. Хэрвээ би системтэй бэлтгэлээ хийгээд явбал тэдний хэмжээнд хүрэх боломж байгаа.

-Олимп, Азийн аваргад үзүүлсэн цагаа сая улсын аваргаар ахиулж, амжилтаа шинэчилсэн гэсэн. Ямар бэлтгэл хийгээд амжилтаа ахиулчихав. Өмнөхөөсөө арай өөрөөр бэлтгэл хийж дээ гэж бодогдлоо?

-Өмнө нь хийж байсан бэлтгэлийнхээ ачааллыг нэмсэн. Өргөж байсан жингүүдээ 5-10 кг-аар нэмж, өргөж эхэлсэн. Усны бэлтгэлээ ч гэсэн илүү хүндрүүлж хийж байгаа. Тэр бүхэн нөлөөлсөн болов уу гэж бодож байна.

-Усанд сэлэлтийн тамирчдын амжилтад нас нөлөөлөх үү. Олимпийн наадамд оролцож байгаа шилдэг тамирчид 20 гарчихсан, 30 хүрчихсэн хүмүүс л байх юм. Гэтэл чиний хувьд 16 настайдаа л том тэмцээнд оролцож, шилдгүүдтэй уралдлаа шүү дээ?

-Мэдээж нас нэмэгдэхийн хэрээр ур чадвар, туршлага сайжирна. Гэхдээ миний биеийн хэмжээ дэлхийд дээгүүр уралдаж байгаа тамирчидтай адилхан. Өндрийн хувьд тэднээс нэг их ялгараад байхгүй. Заримаас нь бага зэрэг намхан байхад нөгөөдөхөөс нь өндөр байх жишээтэй. Тийм болохоор насаар бага гээд тэднээс дутна гэсэн юм байхгүй.

Гагцхүү системтэй бэлтгэлийг стандарт орчинд нь хийх л хэрэгтэй байна. Мэдээж би залуу байна, цаашид илүү сайн хичээллээд, амжилт гаргах хугацаа надад хангалттай байгаа шүү дээ. 2020 оны Токиогийн олимпийн наадам миний хамгийн том зорилго. Олон хүн надад итгэл найдвар тавьж байгаа. Тэр хэрээрээ ч надад маш их үүрэг, хариуцлага оногдож байгааг мэдэрч, бэлтгэлээ ч эрчимтэй хийх болсон.

-Одоо өөрийн чинь хувьд цагийн үзүүлэлтээ 26 секунд л болгох хэрэгтэй юм байна. Гэтэл Монголд бэлтгэл хийгээд энэ амжилтыг үзүүлж чадах уу. Хийж байгаа бэлтгэлийнхээ эрчмийг нэмээд явахад боломжтой гэж хараад байна уу, яаж амжилтаа ахиулахаар төлөвлөж байна?

-Амжилтаа ахиулна гээд хэтэрхий их нүдэж болохгүй л дээ. Яаж ч бодсон системтэй бэлтгэл хийх л хэрэгтэй байна. Тийм болохоор гадагшаа явж суралцангаа л бэлтгэл хийе гэж төлөвлөж байгаа. Би энэ жил дунд сургуулиа төгсөнө. Төгсөөд гадаадад суралцангаа 2020 оныхоо Олимпийн наадамд бэлтгэнэ дээ.

Гадаадын тамирчид өдөр нь хичээлээ хийгээд, оройдоо бэлтгэлдээ явдаг системтэй юм билээ. Би ч бас энэ замыг л сонгох бодолтой байна. Одоогоор АНУ, Хятад, Японы тамирчид усанд сэлэлтээр дэлхийд тэргүүлдэг. Би аав, ээж, багштайгаа ярилцаад Япон руу явсан нь зөв юм байна гэж төлөвлөж байгаа. Японд очоод Токиогийн Олимпийн наадамдаа бэлтгэнэ дээ.

-Эрдэнэтэд болсон улсын аваргад мэдээж түрүүлсэн байх. Харин өрсөлдөж байгаа тамирчдын хувьд чадвар ямар байна. Олон хүчтэй өрсөлдөгчид байхын хэрээр хувь тамирчны амжилт өсдөг шүү дээ?

-Улсын аваргад түрүүлсэн. 6-8, 9-11, 12-14, 15-аас дээш насны ангиллаар улсын аварга болсон. Урьдчилсан сэлэлт, финал гэж байна. Урьдчилсан сэлэлтэд олон хүүхэд уралдаад, тав нь финалд үлдэх маягаар явна. Урьдчилсан шатанд миний хажуу замд уралдсан охин надтай яг адилхан цаг үзүүлсэн.

27:76 секундэд хоёулаа зэрэг орсон, энэ бол маш ховор тохиолдол. Тэгэхээр миний хэмжээнд хүрч сэлэхээр тамирчин охид Монголд байгаа биз дээ. Гагцхүү стандарт бассейнд системтэй бэлтгэл хийгээд эхэлбэл тамирчдын ур чадвар дээшилж, өрсөлдөөн ч нэмэгдэнэ. Тэр хэрээрээ тамирчдын чадвар эргээд нэмэгдэх учиртай.

Сая харин тэмцээний үеэр барианд орохдоо би гараа эвгүй тулаад, гэмтээчихсэн. Тухайн үедээ гар хөдөлгөөнгүй болчихсон. Гэтэл орой нь финалын уралдаан болох гээд байдаг. Энэ тэмцээн миний 50 метрийн өврөөр сэлэх төрөлдөө нэг номероо авч үлдэх хариуцлагатай уралдаан байсан. Тийм болохоор шүдээ зуугаад сэлсэн.

...стандарт бассейнд системтэй бэлтгэл хийгээд эхэлбэл тамирчдын ур чадвар дээшилж, өрсөлдөөн ч нэмэгдэнэ.

Ингээд финалд уралдаад, 27:46 секундын амжилт үзүүлж, Монголынхоо рекордыг шинэчилж, нэгдүгээр байрт шалгарсан. Маргааш нь 100 метрээр араар сэлэх уралдаантай байсан. Гэтэл орой нь гар хавдаад, аймаар болсон. Эмчид үзүүлтэл шөрмөс нь сунаад, үе хоорон дахь холбоос нь гэмтчихсэн байсан.

Нэлээд хүнд бэртэл авчихсан байсан юм билээ. Түүнийгээ мэдэхгүй сэлээд, Олимпийн наадамд оролцсон тамирчин гэдэг түрүүлэх л ёстой гэдгийг харуулсан. Хэрвээ гар зүгээр байсан бол би финалд 27:46-гаас ч бага цаг үзүүлэх боломжтой байсан.

-Чиний үндсэн хичээллэж байгаа төрөл чинь 50 метрийн өврөөр даллах. Харин гаднын шилдэг тамирчид их олон төрөлд оролцоод байгаа харагддаг. Чиний хувьд тэмцээнд оролцож байгаа төрлүүдээ нэмэх боломж байгаа юу?

-Бид бэлтгэл дээр бүхий л төрлөөр хичээллэдэг. Дөрвөн төрлийн сэлэлт байгаа. Өврөөр, араар даллах, мэлхий, дельфин гээд. Энэ бүх төрлийн сэлэлтээр хичээллэж байж бие жигд хөгждөг, ур чадвар нэмэгддэг. Түүнээс биш ганцхан өврөөр даллах төрлөөр л хичээллэнэ гэвэл ахиц гарахгүй шүү дээ.

Миний хувьд  100 метрийн араар даллах төрөлд спортын мастер хийсэн. Тэгсэн мөртлөө миний үндсэн хичээллэдэг, тэмцээнд оролцдог төрөл нь 50 метрийн өврөөр сэлэх. Ер нь болж өгвөл олон төрлөөр Олон улсын тэмцээнд оролцох нь сайхан л байх. Гэхдээ Олимпийн наадамд ч юм уу олон төрлөөр оролцоно гэвэл тэр болгонд эрхээ авах ёстой.

50 метрийн өврөөр даллах төрөлд 26 секундын амжилт үзүүлж байгаа тамирчид Олимпийн наадамд оролцох эрхтэй болдог гэж ярьсан даа. Түүнтэй адил араар даллах төрөлд тодорхой цаг биелүүлж байж л эрхээ авна. Тийм болохоор хэцүү л дээ. Манайх шиг усан спорт хөгжөөгүй оронд бол нэг л төрлөөрөө сайтар бэлдэж, амжилт гаргахын төлөө хичээхээс өөр боломж бага байна. Тийм болохоор 50 метрийнхээ төрөлд л илүү сайжрахын төлөө хичээнэ дээ.  

-Манай шилдэг тамирчдыг гаднын орнууд өөрийн нэр оролцуулахаар урих тохиолдол гарч байгаа. Чамд тийм санал ирсэн үү?

-Буриадаас санал тавьсан юм. Манай багт ороод 2020 оны олимп хүртэл бэлтгэл хийгээд яваач. Цалинжуулаад явъя гэсэн. Тэгээд л Буриадын нэрийн өмнөөс тэмцээнд оролцох юм байна л даа. Миний хувьд тэр саналыг хүлээж аваагүй. Аав, ээж маань хүртэл 10 жил Монголынхоо төлөө бэлтгэл хийчихээд одоо гадагшаа явна гэж байхгүй гэсэн.

Би Монголынхоо л нэрийг гаргахын төлөө энэ спортоор хичээллэж яваа шүү дээ. Хэдийгээр Монголд энэ спортыг дэмжиж байгаа хүн бага, аав, ээжийнхээ цалингаар бүхнийг болгож байгаа  ч гэсэн зорилготой байвал би хүрэхийг хүссэн зүйлдээ хүрэх байх аа.

-Одоо өөртөө тавьж байгаа хамгийн том зорилго чинь юу вэ?

-Дараагийн Олимпийн наадамд амжилт үзүүлэхийг л зорьж байна. Монголынхоо нэрийг дэлхий, Олимпийн тавцанд гаргах, эх орныхоо тугийг мандуулахыг хүсч байгаа. Энэ бол миний өөртөө тавьсан хамгийн том зорилго.