Айсуй МАНАН-2

Манай ард түмэн манан дундуур боохой ширүүсдэг гэлцдэг. Энэ бол байгалийн үзэгдлийг араатан амьтан далимдуулж буй хэрэг юм. Харин сүүлийн үед хүн боохой хямралыг далимдуулан ард түмний нэр барьж МАНАН татуулж, хяналтгүй төрийн дор хулгай хийдэг тухай ярих болжээ. МАНАН гэдэг нь 2008 онд МАН-ынхан саналыг нь авсан иргэдийнхээ итгэлийг хөсөрдүүлж АН-тай нийлж байгуулсан стандарт бус Засгийн газарт олон нийтийн өгсөн нэр юм.

Тэр МАНАН дундуур монголчууд бид дэлхийд гайхагдах хосгүй баялаг Оюутолгойгоо гаднынханд тавиад туучихсан гашуун сургамжийг амссан. Тэр цагаас хойш “Хамтраад хулгайлбал сөхөгдөхгүй” гэдэг арьсаа хамгаалсан, арчаагүй бодол зарим улстөрчдийн тархинд итгэл үнэмшил болж гүн сууж эхэлсэн бололтой.

Эв нэгдэлтэй байх нэрийдлээр найзан дундаа нийлж хулгайлах нь алсдаа өөрт хал балгүй гэж үзнэ. Ер нь бусдын төлөө эвлэж чаддаг дарга нартай бил үү, манай улс. МАНАН-тай үед тэдний муу санаа нь тод илэрч, цэцэглэсэн гэдэг. Харийнхны сургалт ч явагдсан гэх нь бий. “Сайн идээд, өвдлөө гээд өнж” гэдэг алтан сургаал ч гарсан юмдаг.

Өнөөдөр МАН-ынхан Тусгаар тогтнолын ордондоо Бага хурлаа хийнэ. Америк, Австрали зэрэг улсад хэсэг амьдарсан У.Хүрэлсүх, Г.Занданшатар мэтийн хол, ойрын зочин олонтой энэ хурал хаалгаа түгжээд халуун юм болно гэж байгаа. АН-аас Засагт хамтрах саналыг нь тэсэн ядан хүлээж байсан хүмүүс ахмадууд, залуусаасаа энэ тухай гялс асуучихсан.

Зарим нь өнөөдрийн Бага хурлын төгсгөлийг хүлээгээд нойр нь хүрэхгүй, унтахаараа зүүдэлж сэрээд тэсгэл алдаж буйг төсөөлж байна аа. “Утасгүй бол үхлээ юу” гэдэг шиг сайд болохгүй бол үхлээ л дээ, МАН-ынхан. Эвсэхгүй л бол амьдарч, амьсгалж чадахаа байжээ энэ нам.

Өнгөрсөн зууны 70 жилийн ачааг ганцаараа үүрсэн МАХН (одоогийн МАН) өмнөх сонгуульд ялчихаад АН-гүйгээр явж чадахгүй гээд МАНАН татуулна чинээ тэр үед олон нийт бодож байгаагүй, зарим нэгэнд нь гомдох ч багадсан гэдэг. Сонгуульд зүтгүүлж, хөлс хүчийг нь ашиглачихаад хөсөр хаяна гэдэг намын жирийн гишүүдэд нь хүнд цохилт болсныг хот, хөдөөгүй ярьдаг л байсан.

Ялалтын өрмийг нь АН-ын удирдлагуудтай хуваалцах юм гэж тэд төсөөлөөгүй биз. Улс орны эрх ашиг, ард түмний нэр барьж, хямрал давах нэрийн дор хамтарсан түүхт МАНАН эндээс л эхлэлтэй. Ингэж толгойдоо шигдсэн хэдэн хувалзнаас болж 100 жилийн түүхтэй МАХН олон түмний итгэлийг алдаж, хүч нь сульдаж, хөл алдаж эхэлсэн юм. Дараагийн сонгуульд ялагдах нэг хүчин зүйл нь энэ байлаа.   

Хорон санаагаа гүйцэлдүүлэхдээ бүхэл бүтэн зууны туршлагатай, хийсэн бүтээснээрээ олон түмний итгэлийг хүлээсэн  МАХН-ыг ашиглаад ханасангүй. Хөөрхий МАХН-д “МАН” гэдэг Сун Я Цуны Гомин дан намын нэрийг хайрлачихсан гэж байгаа. Гомин дан гэдэг бол Ардын нам гэсэн үг ажээ. Гомин цэрэг гэдэг нь бас ардын цэрэг гэж орчуулагдана.

Тэд ямар санаагаар ийм нэр өгсөн бэ гэдгийг бодууштай л юм. Алс ирээдүйг нь бүрхэгдүүлэх гэсэн хорон санаа ч юм бил үү. Нэрээ сольсон нь ах намын хувьд дэндүү солиорсон, эсвэл хэт бардамнасан хэрэг байлаа. Түүний гор нь сонгуульд ялагдал хүлээж, цөөнх болсноор гарсан ч энэ явдлыг хэзээ нэгэн цагт түүх шүүх биз ээ.

Сонгогчид Ардын намыг энэ парламентад хүчтэй сөрөг хүчин болох эрх өгсөн ч бас л хөсөр хаяв. Тусгаар тогтнолын төлөөх Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнөөс үүдэлтэй түүхт намын толгойд гарсан олигархиуд нь намын үнэт зүйлс, гишүүд дэмжигчдийн эрх ашгийг уландаа гишгэж, МАН-ыг өөрсдийнхөө хүсэл зорилгыг хэрэгжүүлэх бүтэц гэж харах болжээ. Түүнээс биш намаа улс төрийн сонгуульд ялуулж, улс орон болон олон нийтийн эрх ашгийн төлөө зүтгэж, намын жирийн гишүүд, дэмжигчдийнхээ хүсэл эрмэлзлэлийг хамгаалах байгууллага гэж үзэхээ аль эрт больсон юм.

Үүнийг нэгэн үе МАХН-ын даргаар ажиллаж явсан, Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын “Монгол тулгатны 100 эрхэм” телевизийн нэвтрүүлгээр ярьсан нь нотолж байна. Тэрээр намын нөхөд нь, ялангуяа нийслэлийн намынхан нь 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өөрийг нь дэмжилгүй эсрэг ажиллаж, унагасан хэмээн ярьсан юм. Энэ гашуун түүх 2012 оны УИХ-ын сонгуульд цөөнх болсны дараа буюу 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд давтагдсан нь мэл гайхашруулсан.

Намын түүхэндээ хоёр дахь удаагаа УИХ-д цөөнхийн зовлонг МАН амссан хэрнээ мөн л нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнэ аваргыг тууштай дэмжилгүй, далдуур өөрийнхөө нэр дэвшигчийг унагах хорон санаа дахин явуулж байсныг тухайн үед ил, далд ярьцгааж, бичиж байсан. Түүний баримт нь намын байр сууриас хазайсан гишүүддээ хатуу хандаж, хөөдөг МАН Ерөнхийлөгчийн сонгуульд эсрэг ажиллаж, нөгөө намын нэр дэвшигчийг дэмжсэн гишүүдээ өршөөсөн явдал юм.

Үнэндээ бол намын удирдлагыг гартаа авсан олигархиуд нь аварга сонгуульд ялсан бол намын удирдлагын бүтцэд өөрчлөлт орно гэдгээс үхтэлээ айсан хэрэг байв. Тус намын 27 дугаар Их хурал дээр намын дарга асан С.Баяр “Оюутолгойг эсэргүүцдэг бөх Ерөнхийлөгч хэрэггүй учраас нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнийг дэмжээгүй” гэж хэлж хурлын төлөөлөгчдөө бухимдуулсан гэдэг нь бодитой зүйл. Тэдэнд намын эрх ашиг бус бүлэглэлийн эрх ашиг л хамгийн чухал аж. Ямар хүний толгойд яагаад ийм бодол төрснийг ухаж ойлгоход ч бэрх юм.

Тус намын удирд­лагад шургалсан хэсэг нь 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар МАН-ыг сөхрүүлж авчихаад өөрсдөө хариуцлага хүлээх нь битгий хэл намын нэрийн дор УИХ-д орж, нөгөө муу хөлс хүчээ урсгаж намынхаа төлөө зүтгэсэн жирийн гишүүдээ гудамжинд орхичихоод төрийн халуун хөнжилд шургалж, хийсэн хулгайгаа халхавчилж хэвтэх болсон юм. Сонгуулийн дараах эхний нэг, хоёр жилийг тэд хийсэн хулгайдаа хулмалзаад даруухан өнгөрүүлэв. Гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэдэг энэ.

Хүчгүй, хурдгүй, хөдөлдөггүй, сул дорой сөрөг хүчин гэж шүүмжлэхээр “Сөрөг хүчин гэдэг бүх зүйлийг сөрөхийн нэр биш” гээд өөрсдөө даруухан тайлбарлаж арьсаа хамгаална. Энэ бүхний эцэст Ардын намынхныг аз түшиж Ардчилсан намынхан хоорондоо сөргөөцөлдөж эхлэв. Энэ нь Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн гурав дахь удаагаа Төрийн тэргүүн болох гэсэн төлөвлөгөөг АН-ын дарга, Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг нь дэмжээгүйгээс үүдэлтэй зөрчил юм.

Үүний эхний дохио нь “Ухаалаг төр”-ийн тухай Ерөнхийлөгчийн илтгэл, ”Давхар дээл” тайлах тухай түүний санаачилсан хуулийн төсөл байсан юм. “Ухаалаг төр” гэдгийг УИХ-аас сонгогддог Ерөнхийлөгч Засгийн газрын тэргүүн байна гэж товчилж ойлгож болно. МАНАН-туулах санаа бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төлөөх тэмцэл юм. Хэрэв МАН-ыг ашиглаад эцэг хуульд өөрчлөлт оруулчихвал  улс төрд өрнөж буй энэ ажиллагааны эцсийн зорилго дуусна. АН-ын хоёр лидерийн дунд үүссэн зөрчил МАН-д толгойгоо өндийлгөх сайхан боломжийг олгов. Тэд Ерөнхийлөгчийн далбаан дор давхар дээл тайлах нэрээр Н.Алтанхуягийн тэргүүлсэн Засгийн газар руу зоригтой дайрав.

Мэдээж тэдний зорилго тэс өөр байв. Юун ард түмнийг хямралаас аврах вэ. Засаг огцрохын өмнөхөн МАН-ынхан зах, худалдааны төвөөр эргэлдэж, амьдрал хэцүү байгаад анхаарч буй дүр эсгэсэн биз дээ. Зарим нь Саппоро орчмоор эргэлддэг биеэ үнэлэгчдийн асуудалд анхаарчихсан ч явж байх шиг. Тэдний туйлын зорилго биеэ үнэлэгчид биш л байхгүй юу.

Хямрал гэж ярьснаас биш энэ тухай бодоогүй цаадуул чинь. Засгийн газарт орохыг л мөрөөдөж, Н.Алтанхуягийн хүргэн Дэнзэнг тоглолтынхоо бай болгон ашиглаж, хямралын гол буруутнаар Ерөнхий сайдыг гэсээр дайралтаа улам эр­чим­жүүлж байлаа. Иргэд ийм тархи угаалтад дорхноо итгэж, Н.Алтанхуягийг л хөөгөөд явуулчихвал амьдрал сайхан болчихно гэж гэнэн ойлгож байв.

Үүнийг мэдэрсэн Н.Алтанхуяг “Миний буруу бол хямралд оруул­сан­даа биш МАН-ыг Засгийн газартаа багтаа­гаагүй явдал юм” гэж ил зарлаж, “МАНАН-тай замыг сонгохгүй” гээд тас гүрийсэн нь эцэстээ ийм юм болов. МАН-ынхны ажиллагааны цаад гол санаа нь хямрал биш Засгийн газарт орох бай­сан нь батлагдаж өнөөдөр эцэслэх гэж байна.

МАН-ын Бага хурлаас Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газарт орно гэсэн шийдвэр гарах байх. Ч.Сайханбилэг чинь Н.Алтанхуягийн баруун гар, шадар. Түүнийг Ерөнхий сайдад нэр дэвшсэнийг МАН-ынхан дэмжихгүй гэдгээ дарга нар нь олны өмнө сууж байгаад хэлсэн биз дээ. Тэгсэн одоо Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газарт орох эсэхийг Удирдах зөвлөл, бүлэг, хууччуул, залуусаараа хэлэлцүүлж, Бага хуралдаа оруулна гээд явж байдаг.

Анхнаасаа л Ерөнхий сайдыг дэмжээгүйгээс хойш орохгүй гээд хариуг нь шууд өгдөг газар биш үү. Ичих булчирхайгаа авахуулчихсан хүмүүс МАН-ын толгойд хэт олон байгаа нь энэ. Эсвэл хэлснээ хэзээ ч санахгүйгээр мартчихдаг уймраа улстөрчид юм уу. Дараа нь энэ бүхнийг юу гэж тайлбарлах бол. “АН-ынхан ихээхэн гуйлаа, гуйлгаж орлоо, тэгээд ч Сайнханбилэгийн сүүлд хэлсэн үг их таалагдсан учраас орлоо. Ер нь улс орон хямралын шуурганд туугдлаа. Энэ бүхнээс ард түмнээ аврахын тулд хамтдаа тэмцэхээр зориг шулуудав” гэх ухааны юм ярина.

Ийм л жудаггүй, албан тушаалын донтонгууд МАН-ын удирдлагад байна. Юу ч хийж мэдэх хүмүүсийг цаашид юу хийхийг таашгүй. Ямар боловч МАНАН-2-ыг эхлүүлэхээр аль хэдийнэ ярьж тохирсон гэдэг. Нэг л их ард түмэн ярьсан хүмүүс. Үнэн хэрэгтээ МАНАН дундах хяналтгүй төрийн дор ард иргэдийн амьдрал дээшилдэггүй гэдгийг өмнөх МАНАН-1-ийн сургамж өгүүлдэг. Зуданд нохой таргалж, хямрал далимдуулсан МАНАН-д ноёд таргалдаг цаг иржээ.

Үнэндээ бол манай сонгогчдын мэргэн сонголт МАНАН-г бүтээж байна. Иргэд МАН, АН хоёр намд хуваагдаад л олигархи, хулгайч, худалч, хэн гуай ч байсан саналаа өгөөд сонгочихно. Олон нийт нам гэдэг тахлаас ангижирсан тэр цагт л төр ард түмний гарт шилжиж, энэ эмгэнэлтэй үйл явдал эцэслэх болов уу.

МАНАН-2 эцэстээ АН улс орноо авч явах хэмжээнд төлөвшөөгүй гэдгийн илрэл. Харин нөгөө улс төрийн тулхтай хүчин гэгдэх МАН нь эрх мэдэлд улангассан хүмүүсийн гарт оржээ. МАН-ын залуучуудын байгууллага нь хөрөнгөжсөн залуусаар дүүрч, удирдлага нь шинэ үеийн хөрөнгөтөн Н.Номтойбаярын гарт орсон.

Энэ нь хөрөнгө, мөнгөгүй жирийн залууст хаалттай нам болсны дохио юм. Намын дарга нь топ-10 улстөрчийн жагсаалтад багтах нь байтугай банзанд ч үгүй. Сүүлийн үед иргэдийн дунд хийсэн судалгаагаар намынх нь рейтинг өсөхгүй тэднийг зовоох болсон юм. Ийм л гашуун түүхийг МАН туулж явна. Тэглээ гээд энэ намыг устгаж болохгүй. МАН бол ард түмний нэгдлийн нэг цөм. Үүний үр дүнд монголчууд өнөөдөр үндэстэн, ястнаараа хуваагдахгүй явж ирсэн.

Тэр үүргээ одоо ч гүйцэтгэж байгаа гэж үздэг. Тиймээс намын нэрээр жирийн гишүүд, дэмжигчдээ боолчилж, хүслээ гүйцэлдүүлж буй олигархи бүлэглэл, албан тушаалын донтнуудын гараас МАН-ыг аварч, шинэчлэн МАХН-тай нэгтгэх нь улс орны эрх ашигт илүү нийцнэ гэж нэлээд хэдэн хүн ярьж байхыг сонслоо. Эсвэл хуучин МАХН нэрэн дороо гишүүд, дэмжигчид нь нэгдээд явах гэсэн гаргалгаа ч бас байна лээ. Хэрэв ийм үйл явц өрнөвөл хөөрхий тэр олигархи, албан тушаалын донтнууд нь үнсэнд хаягдсан шалз шиг үлдэх вий.